Mocht u het prettig, leuk of interessant vinden wat achtergrond informatie te lezen m.b.t. hoogbegaafdheid, dan kunt u hieronder over de theorieën en modellen lezen die voor mij persoonlijk om verschillende redenen van belang zijn geweest en waar ik tijdens de begeleiding dan ook graag gebruik van maak.. “Mijn onderbouwing is steeds aan het begin van de paragraaf te vinden in de kleur paars.”

De volgende onderwerpen komen hieronder aan bod:

Wanneer spreken we van (hoog)begaafdheid?

Kenmerken (hoog)begaafde kinderen

De verschillende profielen begaafde kinderen

De vijf gevoeligheden

HSP (High Sensitive Person)

Wanneer spreken we van (hoog)begaafdheid?

“In de eerste paragraaf wordt in het kort de wat algemenere theorie uiteen gezet d.m.v. het model van Renzulli en Monks. Belangrijk hier is om op te merken dat als in dit model het aan een van de drie aspecten (motivatie, creatief denkvermogen en intellectuele capaciteiten) schort, hoogbegaafdheid niet meer of nauwelijks zichtbaar is! Vaak is er op het gebied motivatie een belemmering te bespeuren.

Hierna volgt het model van Tessa Kieboom en dit model was voor mij echt een eye-opener. Daar waar veel modellen en theorieën het toch vooral hebben over het cognitief georiënteerde en goed lerende kind, noemt Tessa Kieboom als een van de weinige het zijnsluik en het versterkt bewustzijnsniveau en daarmee raakt ze voor mij de kern van hoogbegaafdheid. Haar model heeft me dan ook enorm geïnspireerd. In mijn begeleiding neemt haar theorie dan ook een belangrijke plek in."

Er bestaan meerdere theoretische modellen over (hoog)begaafdheid. In de moderne visie op (hoog)begaafdheid spreekt men over het algemeen over “het behalen van uitzonderlijke prestaties op verschillende gebieden”. Wanneer alleen gekeken wordt naar een hoge intelligentie, een IQ van 130 of hoger, dan betreft  dit zo’n twee procent van de populatie.

Om te bepalen of een leerling hoogbegaafd is, is echter niet alleen de intelligentie bepalend. In de volgende paragrafen worden het model van Renzulli en Mönks en het model van Tessa Kieboom nader toegelicht.

Model van Renzulli en Mönks

Volgens het model van Renzulli en Mönks bepalen een hoge intelligentie, een hoge graad van creatief denken en een hoge motivatie het hoogbegaafdheidspotentieel. De mate waarin het gezin, de school en vrienden omgaan met dit kind, bepalen in hoeverre dit kind in staat is om zijn hoogbegaafdheidspotentieel aan te spreken. Naast omgevingsfactoren speelt het karakter van het kind een belangrijke rol. Het karakter bepaald of het kind de gewoonte heeft zijn capaciteiten aan te spreken.

Model van Tessa Kieboom

Vaak ligt bij hoogbegaafdheid de focus op cognitieve aspecten en is er minder aandacht voor de sociaal-emotionele aspecten die onlosmakelijk met hoogbegaafdheid zijn verbonden.

Bij hoogbegaafdheid gaat het, volgens het model van Tessa Kieboom, niet over het hebben van heel veel verstand, maar wel om een samengaan van het cognitieve luik (Intelligentie, creativiteit, motivatie) en het zijnsluik (Perfectionisme: De lat te hoog leggen waarbij hun faalangst, rechtvaardigheidsgevoel, gevoeligheid, kritisch zijn ingesteld).

Hoogbegaafde kinderen hebben duidelijk een versterkt bewustzijnsniveau en met dit bewustzijnsniveau raken we de absolute kern van hoogbegaafdheid. (Tessa Kieboom)

Door hun duidelijk versterkte bewustzijnsniveau worden deze kinderen overspoeld door een enorme intensiteit in elk aspect van het dagelijks leven. Hoogbegaafdheid is als het ware overgoten met een saus van enorme intensiteit. Alles komt veel harder binnen. Verlies, verandering, belangrijke levensgebeurtenissen (het besef fundamenteel anders te zijn is een belangrijke levensgebeurtenis), gevoelens van verwondering, blijdschap, frustratie, angst en boosheid. Alles is heel intens.

Kenmerken (hoog)begaafde kinderen

“In deze paragraaf kunt u een lijst vinden met kenmerken van hoogbegaafde kinderen die ik zelf heb samengesteld. Let wel, geen enkel hoogbegaafd kind heeft deze allemaal. Sommige zijn niet of in mindere mate aanwezig of zichtbaar, maar dit maakt een kind niet minder hoogbegaafd. Het is ook niet zo dat je minimaal een bepaald aantal kenmerken dient te hebben. Niet is zo divers als hoogbegaafdheid. Deze kinderen zijn niet in lijstjes te vangen. Dat is er ook meteen weer het mooie van. Deze lijst is nog echter nog steeds in ontwikkeling. Ik ben nog steeds zoekende tot hij zo optimaal mogelijk de lading dekt. Mocht u tijdens de begeleiding van uw kind behoeften hebben aan deze lijst, dan kunnen we hem altijd samen doorlopen en bespreken. Voor mij persoonlijk en voor de begeleiding is het niet belangrijk vast te stellen of het kind nu meer- of hoogbegaafd is. Het is doel is zeker niet om het kind te labelen. Het doel is om meer inzicht te krijgen en uw kind op de juiste manier te kunnen bijstaan.”

Er bestaat niet een typisch hoogbegaafde leerling. Niet iedere leerling hoeft dus over deze eigenschappen te beschikken om hoogbegaafd te zijn. Het is belangrijk om naast de volgende kenmerken oog te houden voor de specifieke eigenschappen van de individuele leerling:

Algemene kenmerken van een (hoog)begaafd kind

Het kind…..

De verschillende profielen begaafde kinderen

(Betts en Neihart)

“Deze derde paragraaf vertelt meer over de verschillende profielen hoogbegaafde kinderen. Dit omdat veel theorie toch wel gaat over het duidelijk intelligente en goed presterende kind. Dit is slecht een klein deel van de hoogbegaafde kinderen. Deze kinderen zie je wel, maar het overgrote deel presteert niet (meer) goed en zijn niet duidelijk zichtbaar. De profielen geven hier meer inzicht in.”

Betts en Neihart hebben profielen samengesteld die kenmerken beschrijven van de verschillende begaafde kinderen. De verschillende profielen hieronder worden weergegeven in relatie tot sociaal functioneren en in relatie tot zichtbare talenten en prestaties passende bij de potentie en keuzes van de leerling.

Zelfsturend autonoom

Dit is de meest succesvolle leerling, zelfstandig en zelfsturend, goed zelfbeeld, heeft goede sociale vaardigheden, ontwikkelt eigen doelen, werkt enthousiast voor passies, is creatief, komt op voor eigen opvattingen en ideeën, neemt risico, durft te leren, weet wat hij kan en laat dit ook zien.

Uitdagend creatief

Is zeer creatief en heeft behoefte aan erkenning van deze creativiteit, wordt vaak niet herkend als hoogbegaafd en dit geeft frustraties, is eerlijk, duidelijk over eigen mening en (te) direct, werkt inconsistent met wisselende resultaten, Vertonen uitdagend gedrag door regels ter discussie te stellen, opstandig en verstoren regelmatig de les.

Dubbel bijzonder

Werkt  inconsistent, presteert gemiddeld of minder, begaafdheid moeilijk te herkennen, laat kenmerken zien van leer/en/of gedragsproblemen, verstoort en reageert af, is onzeker over kwaliteiten, ongeduldig, kritisch, verschijnselen van stress, frustratie en isolement.

Risicoleerling

Is creatief, zoekt buitenschoolse uitdaging, is een absolute onderpresteerder (presteert onder het gemiddelde), geeft blijk van een negatief zelfbeeld, bekritiseert zichzelf en anderen, voelt zich niet betrokken bij school, risico op schooluitval (drop-out).

Aangepast succesvol

Levert goede prestaties, maar niet naar eigen vermogen, is perfectionistisch, vermijdt risico’s, stelt zich afhankelijk op, zoekt bevestiging om fouten te voorkomen, is gericht op voldoen aan wat anderen verwachten, raken op school verveeld en presteren met zo min mogelijk inspanning.

Onderduikend

Dit is vaak de categorie hoogbegaafde meisjes, ontkent eigen begaafdheid, onzeker, bang, hebben al vroeg hun intellectuele interesses verloren, vermijdt uitdaging, is faalangstig, ziet het halen van hoge prestaties als onverenigbaar met sociale acceptatie, verliest (zicht op) zichzelf.

Risicoleerling

Is vertrouwen in zichzelf en in school/omgeving kwijtgeraakt, geen binding met schoolsysteem, hun interessegebied valt ook buiten het curriculum, boos, verwaarloosd, afgewezen, laag zelfbeeld, negatief gedrag, steeds vaker ziek, blijft thuis op grond van angsten, trekt zich terug in eigen (virtuele) wereld, depressief, risico op schooluitval (drop-out).

De vijf gevoeligheden van Dabrowski

“Deze vierde paragraaf gaat over de vijf gevoeligheden. Hoogbegaafde kinderen hebben een algeheel fijn afgesteld systeem. Intelligentie is daar een onderdeel van, maar vaak hebben hoogbegaafde kinderen een of meer gevoeligheden. Dabrowski zet dit helder uiteen.”

Dabrowski beschrijft in zijn theorie de talenten waarmee hoogbegaafde kinderen worden geboren en de mogelijkheden om deze talenten te ontwikkelen. Mogelijkheden als hoge intelligentie, specifieke vaardigheden maar ook gevoeligheden:

Psychomotorische gevoeligheid

Veel bewegen, friemelen, wiebelen, gebaren en praten. Druk en opgewonden gedrag.

Zintuigelijke gevoeligheid

Gevoelige zintuigen die alles intens registreren. Intens beleven van geluid (lawaai), geur, smaak, beelden (indrukken en spirituele belevingen) en huidcontact. Door de intensiteit van hun belevingen  kan een kind op een hoger emotioneel niveau functioneren dan de mensen om hen heen.

Intellectuele gevoeligheid

leerhonger. Drang om te leren, te weten en te ontwikkelen. Oneindige leerhonger.

Beeldende gevoeligheid

Als ze iets vertellen zien ze het als een film voor zich die ze ook zelf verder inkleuren. Daardoor is werkelijkheid en realiteit lastig te onderscheiden.

Emotionele gevoeligheid

Hebben zelf heftige gevoelens en ervaren die ook van anderen. Maar iedereen heeft recht op zijn eigen gevoelens. Je hoeft de gevoelens van een ander niet over te nemen.

HSP (High Sensitive Person)

“De vijfde paragraaf is in het verlengde van het vierde hoofdstuk over gevoeligheden. Hoogbegaafde kinderen zijn ook hooggevoelig, maar niet alle hooggevoelige kinderen zijn hoogbegaafd.”

Wanneer een kind hooggevoelig is, wil dat niet altijd zeggen dat het kind ook hoogbegaafd is. Andersom is dat wel het geval. Hoogbegaafde kinderen zijn erg gevoelig. Ook zij worden, net als hooggevoelige kinderen die niet hoogbegaafd zijn, overspoeld door indrukken en emoties. Het kind is meer dan gemiddeld gevoelig voor indrukken en prikkels en merkt meer signalen en details op. Alle indrukken worden uitgebreider en intensiever gefilterd dan bij een niet-hooggevoelig kind. Wat anderen normaal vinden zoals mensenmassa's, onverwachte gebeurtenissen of harde muziek, kan voor een hooggevoelig kind al snel te veel zijn; het kind raakt dan overprikkeld door letterlijk een teveel aan (sterke) prikkels. Dit kan zich uiten in woede-aanvallen of juist erg teruggetrokken gedrag.

Hooggevoeligheid is een eigenschap van het zenuwstelsel in combinatie met de hersenen. Ongeveer 20% van de bevolking is hooggevoelig, ongeveer evenveel mannen als vrouwen. Het hooggevoelig zijn kan voor een kind heel bepalend zijn voor de manier waarop het in het leven staat en wat voor gedrag het laat zien. Begrip en begeleiding vanuit de omgeving zijn noodzakelijk.

Kenmerken hooggevoeligheid

Als korte omschrijving van hooggevoeligheid gebruik ik de definitie van Elaine Aron, de grondlegster van het begrip HSP (high sensitive person). Deze definitie is: 'Hooggevoelige personen zijn

mensen die geboren zijn met de neiging veel dingen op te merken in hun omgeving en diep te reflecteren alvorens te handelen, in vergelijking met degenen die minder opmerken en snel en impulsief handelen.' Aron heeft een lijst opgesteld met 23 kenmerken, om te bepalen of een kind hooggevoelig is.

Het kind....

Als je voor een kind dertien vragen of meer met 'ja' beantwoord hebt, is het kind vrijwel zeker hooggevoelig.

“Na het lezen van de vele theorie, ben ik tot het besef gekomen dat het woord hoogbegaafd eigenlijk veel beter vervangen zou kunnen worden door hoogbewust. Dit woord doet naar mijn idee veel mee recht aan de verschillende aspecten die een rol spelen, want intelligentie is slechts een van de vele facetten.”